Recht op de waarheid

Na twee maanden lezen, speuren, nog meer lezen en schrijven mag ik me nu, vind ik zelf, een expert noemen op het gebied van ‘het recht op de waarheid’. Ik denk dat ik er voor mijn komst nog nooit van had gehoord, maar het is een interessant gegeven dat de afgelopen decennia is uitgegroeid tot een heuse internationale norm. Dit recht betekent dat iedereen recht heeft op de waarheid, tenminste als het gaat om grove mensenrechtenschendingen. Voor ons nuchtere en altijd ohhh zo eerlijke Nederlanders een raar en vaag begrip, maar voor veel mensen hier, en dan in het bijzonder slachtoffers, dé hoeksteen om hun leven weer op te kunnen bouwen.

Het recht op de waarheid komt erop neer dat slachtoffers maar vooral ook de familie van slachtoffers van bijvoorbeeld (massa)moord, marteling maar bovenal gedwongen verdwijningen het recht hebben om te weten wat er met hun geliefden is gebeurd. Een essentieel punt als je kijkt naar sluiting, verwerking en het weer proberen verder te gaan met je leven.

Dat dit recht zo enorm van belang is merk ik nu pas, nu ik zelf op die zaak werk van meer dan zesentwintig jaar geleden. Waar de familieleden al zesentwintig jaar niet weten waar hun geliefden zijn gebleven, wat er met hen gebeurd is, of ze ooit zullen terugkomen of ooit zullen weten wat er gebeurd is... Iedere rationele pierlala zou zeggen, ja maar die lui zijn toch gewoon dood, na zoveel jaren, ga gewoon verder met je leven. Maar zo simpel werkt dat niet.

Het voorbeeld dat in Nederland het dichtste bij dit gevoel komt is de verdwijning van een kind (of een ander familielid) dat vervolgens nooit wordt teruggevonden. Jaren wordt er gezocht naar antwoorden, onderzoeken worden geopend en weer gesloten maar nooit komt het gebeurde aan het licht. De jaren verstrijken en dan? Diep van binnen weet je wel dat die persoon nooit meer terug zal komen, maar toch, totdat je meer weet over het gebeurde, zul je altijd blijven zoeken, zoeken naar antwoorden, zoeken naar de waarheid. Een ander goed voorbeeld om weer te geven hoe belangrijk deze waarheid over het lot van je geliefde is, is het boek van Tim Krabbé, ‘Het gouden ei’, de hunkering van de hoofdpersoon naar het kennen van de waarheid is groter dan wat dan ook.

Voor iedere Colombiaan zijn de gebeurtenissen rondom de ‘Palacio de Justicia’ een bekend fenomeen. De meningen zijn verdeeld over wat er precies is gebeurd en wie er verantwoordelijk is of zijn. Er is veel over gezegd en misschien nog wel meer over geschreven, maar de waarheid? De waarheid over wat er met de 12 mensen is gebeurd die toen zijn verdwenen laat op zich wachten. Voor mij zijn de afgelopen tijd die basisgebeurtenissen langzaam op de achtergrond gezakt en naar voren zijn gekomen het persoonlijke leed van de families. Persoonlijke verhalen van moeders, vaders en kinderen die hun zoon, dochter, vader of moeder nooit meer thuis hebben zien komen. En dan hoe deze families verder moesten, verder met hun leven dat juist door het grote verlies, de onzekerheid, de zoektocht en het ongewis volledig op z’n kop stond en staat.

Kenmerkend en hartverscheurend is hoe veel familieleden nog (jarenlang) over de vermiste persoon in de tegenwoordige tijd (zijn) blijven praten. Niet ‘zij was een prachtig persoon’, nee, ‘zij is een prachtig persoon’. En dit is slechts een voorbeeld dat laat zien waarom er voor deze families, zolang de waarheid onder tafel blijft, geen sluiting zal zijn en waarom juist de waarheid zo enorm belangrijk is. Wat dat betreft vat de anekdote die ergens tegenkwam, het gevoel perfect samen, ‘Straffeloosheid is niet enkel de afwezigheid van bestraffing; het is ook de afwezigheid van de waarheid’.

Ondertussen zijn er twee hogere generaals berecht (beiden zijn in hoger beroep gegaan) voor de verdwijningen van toen. De uitspraken komen niet verder dan dat de twee verantwoordelijk zijn voor de verdwijning van twee van de twaalf personen. De rest wordt ‘niet bewezen’ geacht. Tegelijk rept de uitspraak met geen woord wat er nou precies gebeurd is. Meer onderzoek is nodig en wat betreft de verantwoordelijk van de president van toen, ja daar mag het Internationaal Strafhof naar kijken, want dat is hier te politiek gevoelig. Beetje jammer alleen dat het Internationaal Strafhof niet naar gebeurtenissen van voor 2002 mag kijken….. Dus ja.

En dan wordt er eindelijk iemand verantwoordelijk gehouden, dichter bij de waarheid is men nog steeds niet en gaat de zoektocht van de families verder. Nog even en dan hebben wij onze deadline en dan is het de beurt aan het Inter-Amerikaans Mensenrechten hof om er wat nuttigs over te zeggen. En wie weet komt die verdomde waarheid dan eindelijk eens boven tafel!! Want eigenlijk is dat toch het minste waar deze families na zoveel jaren recht op hebben.